Transformacja systemu żywnościowego to temat kompleksowy i złożony. System produkcji żywności w obliczu kryzysu klimatycznego i zagrożeń związanych z bezpieczeństwem żywnościowym wymaga systemowej reformy, która w perspektywie długoterminowej zadba o stabilność i społeczną odpowiedzialność całego łańcucha produkcji żywności. Alternatywne źródła białka oparte o składniki roślinne, czy takie procesy jak fermentacja precyzyjna, zyskują na popularności, ale nasz system produkcji żywności od wielu lat priorytetyzuje produkty odzwierzęce. Jest to trend, który dla dobra naszego środowiska, ludzi oraz zwierząt należy odwrócić. Właśnie dlatego potrzebne jest kompleksowe podejście do systemowej, wielopoziomowej zmiany.
W tym artykule postaramy się przedstawić zarys procesu zmiany, który powinien stać się podstawą dla transformacji systemu żywnościowego i roślinnej przyszłości. Są to zarówno konkretne propozycje zmian legislacyjnych, jak i zarys nowego systemu, który promuje zdrowie obywateli i środowiska. Pięć kluczowych obszarów, które przybliżymy, są podstawą tego systemu i wymagają priorytetowego zaadresowania.
Finansowanie alternatywnych źródeł białka
System finansowania produkcji żywności w Polsce powinien dostrzec potencjał gospodarczy produkcji alternatywnych źródeł białka i roślinnych alternatyw produktów odzwierzęcych. Brak zainteresowania instytucji publicznych tym obszarem stawia stabilność polskiego systemu produkcji żywności i konkurencyjności na rynku międzynarodowym pod znakiem zapytania. Gdy kraje zagraniczne, w tym także Unii Europejskiej, uruchamiają liczne programy publicznego finansowania dla alternatywnych źródeł białka, Polska niestety pozostaje w tyle. Przyszłościowy system produkcji żywności powinien priorytetyzować i wspierać zrównoważone wybory konsumentów. Nie możemy jednak obarczać konsumentów całą odpowiedzialnością za podejmowane przez nich decyzje zakupowe, kiedy poruszamy się w systemie promującym produkcję odzwierzęcą przez system ulg, subsydiów i funduszy promocyjnych.
Budowę sprawiedliwego systemu żywnościowego, który stymuluje produkcję roślinnych źródeł białka, należy rozpocząć od zauważenia tego obszaru gospodarki poprzez nadanie jej odpowiedniego, odrębnego kodu PKD (Polskiej Klasyfikacji Działalności). Jest to ważny krok techniczny, który hamuje rozwój branży i dyskryminuje ją na tle innych działalności. Roślinne źródła białka powinny także zostać objęte dedykowanymi programami dofinansowań, które nakierują proces zrównoważonej transformacji w odpowiednim kierunku.
Czytaj też: Alternatywne źródła białka jako temat spotkania Zespołu Parlamentarnego ds. Środowiska, Energii i Klimatu
Dieta roślinna jako element strategii klimatycznej
W dyskusji na temat przeciwdziałania zmianom klimatycznym brakuje merytorycznego głosu o transformacji systemu żywnościowego. Na drodze do neutralności klimatycznej musimy wziąć pod uwagę złożoność wielu systemów i ich wzajemny wpływ na siebie. Jednym z tych systemów jest produkcja żywności, która opierając się głównie na produktach odzwierzęcych nie może stanowić podstawy zrównoważonej przyszłości. W ramach działań mających zapobiegać zmianom klimatu powinna powstać kompleksowa strategia transformacji rolniczej, która zapewni naukowe i zrównoważone podejście do produkcji żywności. Strategia powinna być podstawą sprawiedliwej transformacji, która uwzględnia dobro społeczeństwa, rolników, producentów żywności oraz dobrostan zwierząt. Pomijając temat żywności w działaniach proklimatycznych, oddalamy się od celu, którym jest zrównoważona żywność.
Roślinne żywienie zbiorowe
Zbilansowana żywność roślinna powinna być podstawowym elementem żywienia zbiorowego i zamówień publicznych. Wprowadzenie opcji roślinnych do żywienia dzieci i młodzieży nie tylko gwarantuje wszystkim dostęp do zdrowej i zrównoważonej diety, ale jednocześnie wspiera edukację na temat budowania zdrowych posiłków oraz wpływu produkcji żywności na klimat. Rozporządzenie Ministra Zdrowia, które reguluje żywienie zbiorowe w szkołach, w obecnym kształcie nie gwarantuje wszystkim dzieciom, w tym także dzieciom odżywiającym się roślinnie czy z alergiami, nietolerancjami pokarmowymi, dostępu do roślinnych źródeł witamin czy wapnia. Jest to problem, który wyklucza znaczną część dzieci z możliwości dostępu do zbilansowanego posiłku.
Kompleksowa reforma systemu żywienia zbiorowego wymaga zmiany standardów żywieniowych oraz zwiększenia wiedzy i świadomości szefów kuchni. Takie działania są w stanie zagwarantować równy dostęp do zdrowej i zrównoważonej żywności, a także wartościowej edukacji żywnościowej, wszystkim uczniom. System żywienia zbiorowego jest podstawą norm żywnościowych, które powinny ulec zmianie dla dobra przyszłych pokoleń i środowiska.
Czytaj też: List do Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi – roślinne alternatywy mleka w “Programie dla szkół”
Świadomość o roślinnych źródłach białka elementem systemu społecznego
Systemowe wspieranie produkcji roślinnej wymaga też zmian, które umożliwią wprowadzenie odpowiednich reform. Jedną z nich jest wprowadzenie przygotowania dla kucharzy, którzy tworzą między innymi system żywienia zbiorowego. Ważne jest też wprowadzenie wiedzy o dietach roślinnych na studiach medycznych i dietetycznych. Edukacja związana z technologią żywności również powinna uwzględniać zagadnienia alternatywnych źródeł białka. Odpowiednie przygotowanie i zadbanie o wiedzę ekspertów związanych z systemem żywienia pozwoli zadbać o wszystkie elementy tego łańcucha, jednocześnie dbając o wysoką jakość i zbilansowanie diety roślinnej.
Alternatywne źródła białka są ważnym tematem z punktu widzenia korzyści społecznych, ale także gospodarczych. Z tego względu ośrodki naukowe również powinny mieć możliwość aktywnego udziału w pracach nad innowacyjnymi rozwiązaniami. Finansowanie badań naukowych w tematyce ekologicznych rozwiązań w zakresie alternatyw dla produkcji odzwierzęcej jest ważnym krokiem ku transformacji i współpracy naukowców z biznesem. Badania z otwartym dostępem są elementem, który może przyspieszyć transformację systemu żywnościowego, a jednocześnie wspomóc organizacje na drodze do społecznej odpowiedzialności biznesu.
Systemowe wsparcie dla innowacyjnych technologii alternatywnych źródeł białka
Jednym z elementów rozwoju sprawiedliwego i zrównoważonego systemu żywnościowego są innowacyjne rozwiązania i technologie. Zwiększenie konkurencyjności polskich firm w tym obszarze i niedopuszczenie do pozostania polskiej gospodarki w tyle na tle międzynarodowym wymaga dofinansowań innowacyjnych projektów badawczych. Za priorytetowe powinny zostać uznane technologie skupiające się na rozwoju żywności roślinnej, ale też produkcji żywności opartej o innowacyjne rozwiązania, jak przykładowo fermentacja precyzyjna czy komórkowa hodowla mięsa. Wykorzystanie innowacyjnych rozwiązań w produkcji żywności i rolnictwie powinno być powiązane z systemem wsparcia i premiowania zrównoważonej produkcji.
Czytaj też: Rozwój sektora roślinnych źródeł białka jako innowacyjnej branży
Przytoczone przykłady reform mają wpływ na cały system żywnościowy, który w zrównoważony i sprawiedliwy sposób rozwija się w kierunku roślinnej transformacji. W celu osiągnięcia neutralności klimatycznej i sprawiedliwego dostępu do zbilansowanej diety dla wszystkich mieszkańców należy kompleksowo pochylić się nad współczesnymi problemami produkcji żywności. W tym celu potrzebna nam jest merytoryczna i ponadpartyjna debata dążąca do kompleksowej reformy zapewniającej bezpieczeństwo żywnościowe i sprawiedliwą transformację wszystkich podmiotów. Mamy nadzieję, że taka debata stanie się niedługo elementem dyskusji publicznej.
