Program dla szkół to unijny projekt koordynowany przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, który polega na dostarczaniu dzieciom owoców, warzyw oraz mleka i przetworów mlecznych – czytamy na stronie programdlaszkol.org. W programie nie ma jednak roślinnych alternatyw mleka krowiego, co uniemożliwia dzieciom i młodzieży, z różnych powodów rezygnujących z nabiału, korzystanie w pełni z programu. Wysłaliśmy w tej sprawie wraz z przedstawicielami roślinnych producentów list do Henryka Kowalczyka, Wiceprezesa Rady Ministrów, a także Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Jego treść, oraz otrzymaną dzisiaj odpowiedź, publikujemy poniżej.
Szanowny Panie Ministrze,
w imieniu przedstawicieli branży produktów roślinnych, w szczególności
producentów i dystrybutorów napojów roślinnych podpisanych pod niniejszym listem, piszemy do Pana zaniepokojeni utrzymującym się
wykluczeniem fortyfikowanych napojów roślinnych z „Programu dla szkół”, który jest finansowany ze środków Unii Europejskiej oraz z budżetu
krajowego. Jednocześnie zwracamy się do Pana o pilotażowe
uwzględnienie napojów roślinnych w „Programie dla szkół”. Jesteśmy
gotowi wesprzeć działania Ministerstwa w tym zakresie poprzez dyskusję
oraz wsparcie merytoryczne. Dalsze nieuwzględnienie w “Programie dla
szkół” fortyfikowanych alternatyw mleka krowiego, które są pełnowartościowym źródłem wapnia oraz niezbędnych witamin, ogranicza
możliwość pełnego korzystania przez dzieci i młodzież z pozytywnych
efektów Programu oraz odnoszenia wynikających z niego korzyści
zdrowotnych.
Produkty roślinne stanowią pełnowartościowy element zbilansowanej diety
oraz rozwiązanie dla dzieci i młodzieży z nietolerancjami pokarmowymi.
Jednocześnie oferują możliwość dokonywania odpowiedzialnych społecznie
wyborów.
Napoje roślinne jako element zbilansowanej diety
Napoje fortyfikowane wzbogacone w wapń, witaminę D i B12 mogą
w znacznym stopniu realizować zapotrzebowanie na wiele składników
odżywczych. Odpowiednio dobrane roślinne alternatywy nabiału zapewnią
dzieciom i młodzieży odpowiednią porcję białka, wapnia i witamin.
Potwierdza to w swoich materiałach edukacyjnych Narodowe Centrum
Edukacji Żywieniowej: „napój sojowy fortyfikowany może dostarczać
praktycznie tyle samo wapnia i białka co szklanka mleka krowiego” [1]
oraz „jeśli nie możesz jeść produktów mlecznych, sięgaj po roślinne
zamienniki wzbogacane w wapń i witaminy, np. napoje i jogurty
roślinne…” [2]. Napoje roślinne nie zawierają cholesterolu i charakteryzują
się naturalnie niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych. Dzieci
objęte „Programem dla szkół” powinny mieć możliwość świadomego
wyboru spośród pełnowartościowych produktów, które gwarantują im
odpowiednio zbilansowaną dietę. Uwzględnienie fortyfikowanych napojów
roślinnych to nie tylko możliwość wzbogacenia diety wszystkich uczniów,
ale także szansa wzięcia udziału w programie przez dzieci, które nie mogą
lub nie chcą korzystać z produktów mlecznych. Uważamy, że żadne
dziecko nie powinno być wykluczone z możliwości odnoszenia korzyści
zdrowotnych w ramach tego projektu, a uwzględnienie fortyfikowanych napojów roślinnych znacząco zwiększy dostępność produktów będących
źródłem białka, wapnia i witamin dla wszystkich dzieci i młodzieży.
Mleko a nietolerancje pokarmowe
Świadomość na temat nietolerancji pokarmowych, w tym nietolerancji
laktozy, znacznie wzrosła w ostatnich latach, a naukowa wiedza na ten
temat powinna zostać uwzględniona w założeniach „Programu dla szkół”.
Badania przeprowadzone w 2015 roku wśród mieszkańców Szczecina w
wieku 10-23 lat wykazały, że hipolaktazję (niedobór laktazy, stan
obniżonej aktywności laktazy) rozpoznano u 24% osób, niezależnie od płci,
w tym u 11% dzieci, 22% młodzieży i 31% studentów. Jednocześnie
nietolerancję laktozy stwierdzono u 65% osób z hipolaktazją, w tym 47% u
młodzieży i 85% u studentów [3]. Szacuje się, że w Polsce hipolaktazja
występuje u 30% populacji dorosłych [4]. U osób z hipolaktazją poziom
laktazy jelitowej jest niższy, co prowadzi do niewystarczającego trawienia
laktozy. Konsekwencją jest występowanie uciążliwych dolegliwości
żołądkowo-jelitowych. Typowymi objawami nietolerancji laktozy są bóle
brzucha, wzdęcia, nudności czy biegunka [5]. W Polsce ocenia się, że
problem nietolerancji laktozy dotyczy około 1,5% niemowląt i dzieci oraz
25-30% osób dorosłych. Jednak badania przeprowadzone w Warszawie
stwierdziły nietolerancję laktozy u 19,4% dzieci w wieku 7-15 lat [6].
Wskazuje to na potrzebę kontynuacji badań w tym obszarze i dalsze
zgłębianie tematu. Część dzieci cierpi również na alergie na białka mleka
krowiego (ABMK), której objawy mogą mieć różne nasilenie, natomiast
niezależnie od ich poziomu najczęściej mocno ogranicza lub zupełnie
wyklucza możliwość spożycia produktów mlecznych. W związku z
powyższym, dla osób z nietolerancją laktozy i alergiami pokarmowymi,
włączenie roślinnych napojów do „Programu dla szkół” jest rozwiązaniem
umożliwiającym im korzystanie z Programu, który w obecnej formie
powoduje ich wykluczenie.
Promowanie postawy świadomego i odpowiedzialnego wyboru
Nasze społeczeństwo, w tym także dzieci i młodzież, jest coraz bardziej
świadome konieczności wspierania zrównoważonej produkcji i
podejmowania odpowiedzialnych społecznie wyborów. Tymi samymi
wartościami powinny kierować się instytucje publiczne finansujące zakup
żywności w „Programie dla szkół”. Konsumenci poszukują alternatyw dla
mleka krowiego ze względu na swoje przekonania, a także chęć
wybierania produktów o mniejszym śladzie węglowym. Jest to postawa,
którą system edukacji powinien promować wobec rosnącego problemu
katastrofy klimatycznej i ocieplenia klimatu. Dynamiczny rozwój branży
roślinnej w Polsce, w tym także rodzimych firm, gwarantuje wysoką dostępność i różnorodność produktów, w tym napojów roślinnych wysokiej
jakości.
Według raportu Komisji EAT Lancet, transformacja w kierunku zdrowych
diet do 2050 roku będzie wymagała znacznych zmian w sposobie naszego
żywienia. Zaproponowana przez 37 naukowców zrównoważona dieta
planetarna, która ma pozytywny wpływ zarówno na zdrowie, jak i kondycję
planety, zakłada znaczne zwiększenie spożycia białek i innych produktów
pochodzenia roślinnego [7]. Co więcej, Komisja Europejska we wdrażanej
strategii „Od pola do stołu” zwraca uwagę na fakt, iż „obecne wzorce
konsumpcji żywności nie są zrównoważone ani z punktu widzenia zdrowia,
ani z punktu widzenia środowiska”. Z tego względu, jeden z obszarów
działań strategicznych UE do 2030 stanowi „promowanie zrównoważonej
konsumpcji żywności oraz ułatwienie przejścia na zdrową i zrównoważoną
dietę”. Komisja Europejska w ramach programu „Horyzont Europa” planuje
przeznaczyć część środków na badania naukowe i innowacje w celu
zwiększenia dostępności alternatywnych źródeł białka, m.in. białka
roślinnego [8], co może być szansą dla innowacyjnych polskich firm i start-
upów produkujących i dystrybuujących roślinną żywność na rozwój i
ekspansję, a w efekcie wpłynąć pozytywnie na rozwój polskiej gospodarki.
Ponadto, Komisja dokona również przeglądu unijnego programu dla szkół
w celu zwiększenia jego wkładu w spożywanie zrównoważonej żywności, w
szczególności w celu wzmocnienia przekazów edukacyjnych na temat
znaczenia zdrowego odżywiania, zrównoważonej produkcji żywności i
ograniczenia marnotrawienia żywności.
Fortyfikowane napoje roślinne są wartościową opcją wspierającą
zróżnicowaną dietę w przypadku wszystkich dzieci, również tych, które nie
sięgają po mleko krowie z powodów zdrowotnych, smakowych czy
własnych przekonań. Mleko krowie bez laktozy dostępne w szkołach nie
gwarantuje wszystkim możliwości korzystania z programu. Uczniowie nie
mają odpowiedniego wyboru, co nie spełnia założeń promocji świadomych
postaw konsumenckich w systemie edukacji, integracji społeczności
szkolnej czy inkluzywności ze względu na przekonania i wartości.
Uwzględnienie w programie fortyfikowanych roślinnych alternatyw nabiału daje taką możliwość i wspiera urozmaicenie i zróżnicowanie diety dzieci.
W związku z powyższą argumentacją zwracamy się do Pana Ministra o
pilotażowe uwzględnienie napojów roślinnych w „Programie dla szkół” oraz wyrażenie poparcia na poziomie Unii Europejskiej dla uwzględnienia
roślinnych alternatyw nabiału w europejskim programie „Owoce, warzywa i mleko w szkole”. Chcielibyśmy również podkreślić naszą gotowość do
rozmów i merytorycznej debaty na temat uwzględnienia roślinnych
alternatyw nabiału w programach finansowanych ze środków publicznych.
Z poważaniem,
Alicja Bućko
Specjalistka ds. Rozwoju Kampanii Roślinnych
RoślinnieJemy
Anna Cywińska
Dyrektor Działu Korporacyjnego i Komunikacji
Grupa spółek DANONE / alpro
Katarzyna Siczek
Co-founder
It’s Bean
Arkadiusz Mierzwa
Dyrektor ds. Komunikacji i CSR
Jeronimo Martins Polska
Firma Sante
Dostaliśmy już odpowiedź od Ministerstwa.
Dziękując za przekazane w piśmie z dnia 12 września 2022 r. opinie i oczekiwania co do włączenia napojów roślinnych do „Programu dla szkół”, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi uprzejmie informuje, co następuje.
„Program dla szkół” jest instrumentem Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Został on uruchomiony w roku szkolnym 2017/2018, po połączeniu dwóch dotychczas niezależnie funkcjonujących i odmiennie finansowanych unijnych mechanizmów pod nazwą „Mleko w szkole” (realizowanego od 1977 r.) oraz „Owoce i warzywa w szkole” (uruchomionego w 2009 r.). Zarówno w poprzedniej wersji, jak i po przeprowadzeniu unijnej reformy obu mechanizmów w latach 2014-2016, zasady ich funkcjonowania określają przepisy Unii Europejskiej.
Zakres produktów uprawnionych do dystrybucji w ramach „Programu dla szkół” został zdefiniowany w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/791 zmieniającym rozporządzenie (UE) nr 1308/2013 i (UE) nr 1306/2013 w odniesieniu do programu pomocy dotyczącej dostarczania owoców i warzyw, bananów oraz mleka w placówkach oświatowych (Dz. Urz. UE L 135/1 z 24.5.2016). Na jego mocy, w artykule 23 ustęp 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 określono, że pomoc w ramach „Programu dla szkół” odnosi się do owoców i warzyw oraz mleka, a w ustępach 3-5 artykułu 23, zdefiniowano co należy rozumieć pod tymi pojęciami, tj. określono kwalifikowalność produktów na rzecz przedmiotowego Programu.
Z przywołanych przypisów wynika, że komponencie mlecznym „Programu dla szkół” pomoc odnosi się wyłącznie do składnika mlecznego dystrybuowanego produktu.
Ponadto artykuł 23a ustęp 6 rozporządzenia PE i Rady 1308/2013, w ramach uzupełnienia pomocy unijnej, wprowadza możliwość przyznawania pomocy krajowej na rzecz finansowania „Programu dla szkół”, nie dopuszcza jednakże możliwości rozszerzenia dystrybucji do szkół o produkty inne niż wyżej wymienione.
Niezależnie od powyższego, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi informuje, że w latach 2021-2023 realizowany jest przez instytucje unijne przegląd „Programu dla szkół”. W ramach konsultacji publicznych przeprowadzanych jest szereg ankiet i badań mających odpowiedzieć na pytania zarówno o efektywność aktualnie funkcjonującego „Programu dla szkół”, jak również o jego przyszły kształt, w tym dostosowanie mechanizmu do wyzwań współczesności takich jak ochrona środowiska naturalnego i redukcja śladu węglowego (m.in. poprzez produkcję zrównoważoną i ekologiczną). Zgodnie z informacjami przekazanymi przez Komisję Europejską wynikiem realizowanego przeglądu może być przedłożenie w 2023 r. propozycji legislacyjnych dostosowujących „Program dla szkół”.
Cała inicjatywa prowadzi nas w tym momencie do dwóch wniosków: obecny kształt polskiego prawa nie umożliwia podejmowania zrównoważonych decyzji żywieniowych, w tym kontekście przez dzieci i ich rodziców. Na szczęście “Program dla szkół” jest poddany procesowi ewaluacji i liczymy na to, że jego modernizacja przybliży nas do bardziej zrównoważonego systemu żywnościowego. Dziękujemy firmom Danone, It’s Bean, Jeronimo Martins i Sante za podjęcie z nami tej inicjatywy – to dopiero początek działań instytucjonalnych branży roślinnej!
A co Ty możesz zrobić już dziś? Jeśli jeszcze jej nie podpisałeś/aś, podrzucamy petycję ProVeg (kliknij tutaj) o wprowadzeniu roślinnych alternatyw mleka w europejskich szkołach. Jest pod nią już ponad 70% podpisów – dołóż swój!
