Opinia RoślinnieJemy w ramach konsultacji publicznych

Alicja Bućko·07/10/2025

Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty oraz wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w tych jednostkach

Szanowni Państwo,

W ramach procesu konsultacji publicznych chcielibyśmy jako kampania społeczna RoślinnieJemy, która od lat jest zaangażowana w dyskusję o zdrowym i zrównoważonym żywieniu, zgłosić nasze uwagi do powyższego Rozporządzenia. Z ogromnym zaangażowaniem śledzimy dyskusję dotyczącą przyszłości żywienia w polskich szkołach. Jesteśmy głęboko przekonani, że szkoła odgrywa fundamentalną rolę w kształtowaniu postaw i nawyków żywieniowych dzieci. To właśnie w środowisku szkolnym, poprzez odpowiednio skonstruowaną edukację żywieniową oraz praktyczne działania, możemy zaszczepić w młodych ludziach świadomość znaczenia zdrowego stylu życia.

Chcielibyśmy podkreślić nasze wsparcie dla kierunku wyznaczonego w uzasadnieniu Rozporządzenia. Jesteśmy przekonani, że realizacja założeń diety planetarnej w placówkach edukacyjnych jest krokiem w dobrym kierunku, który będzie miał wpływ na poprawę zdrowia dzieci. Szczególną uwagę należy zwrócić na praktyczne zmiany w stosowaniu diety planetarnej, które zauważa i wymienia ustawodawca:

zwiększenie liczby posiłków z wykorzystaniem produktów zbożowych pełnoziarnistych – na początek przynajmniej jeden posiłek główny powinien zawierać produkt zbożowy pełnoziarnisty;
zwiększenie ilości warzyw i owoców w diecie – każdy posiłek powinien zawierać warzywo lub owoc;
zwiększenie liczby posiłków z wykorzystaniem nasion roślin strączkowych – przynajmniej raz w tygodniu powinna być serwowana potrawa z nasion roślin strączkowych;
korzystanie z sezonowych warzyw i owoców, a także z produktów regionalnych;
ograniczenie spożycia mięsa czerwonego i przetworów mięsnych;
ograniczenie ilości spożywanego cukru.

W naszym odczuciu zapisy te, pomimo poświęcenia im szerokiej uwagi w uzasadnieniu, nie zostały w odpowiednim stopniu zaadresowane w samym Rozporządzeniu. Mamy nadzieję, że w ostatecznym kształcie Rozporządzenia założenia te będą odzwierciedlone jako priorytetowe.

Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych od najmłodszych lat jest inwestycją w przyszłe zdrowie naszego społeczeństwa, a także w prewencję chorób cywilizacyjnych.

Nowy kształt rozporządzenia zaproponowany przez Ministerstwo Zdrowia może przyczynić się do zwiększenia powszechnego dostępu do zdrowej żywności, zgodnej z aktualnymi wytycznymi żywieniowymi w placówkach oświatowych. Zaproponowane w poniższym dokumencie rekomendacje pozwolą w pełni realizować założenia projektu w myśl jego uzasadnienia. Postulujemy także doprecyzowanie szeregu zapisów, które się w nim znalazły, tak, by ich interpretacja była jednoznaczna.

Doprecyzowanie zapisu „potrawa przygotowana na bazie nasion roślin strączkowych” w § 2. ust. 3 - proponujemy zmianę tego zapisu na „potrawa roślinna, w której porcję białka stanowią nasiona roślin strączkowych”

Zwiększenie spożycia nasion roślin strączkowych w żywieniu publicznym w szkołach jest bardzo ważne i może w ogromnym stopniu przyczynić się do poprawy jakości i korzyści zdrowotnych szkolnych posiłków. Jednocześnie chcielibyśmy zwrócić uwagę na nieprecyzyjność tego zapisu, która w naszym odczuciu może przyczynić się do niejednoznacznej interpretacji przepisów w placówkach edukacyjnych. W praktyce będzie to miało ogromny wpływ na ostateczny kształt tego posiłku i może przyczynić się do nierówności w dostępie do zdrowego i zbilansowanego żywienia. Chcielibyśmy zwrócić uwagę na jednoznaczne określenie tego posiłku jako roślinnego w uzasadnieniu, wskazując, że „jest to także odpowiedź na oczekiwania wielu środowisk zaangażowanych w tematykę upowszechniania właściwych nawyków żywieniowych wśród dzieci i młodzieży w zakresie obowiązku zapewnienia na terenie jednostek systemu oświaty dostępu do co najmniej jednego obiadowego posiłku roślinnego przygotowanego na bazie nasion roślin strączkowych”.

Niestety ostateczny kształt tego zapisu może w praktyce przyczynić się do interpretacji przepisów, w sposób, w którym nasiona roślin strączkowych będą jedynie dodatkiem, a nie centralną częścią i podstawowym źródłem białka w tym posiłku. W naszym odczuciu, odpowiednie sformułowanie tego zapisu jest bardzo ważne dla ostatecznego wpływu Rozporządzenia na zdrowie uczniów i realne zwiększenie spożycia nasion roślin strączkowych wśród dzieci.

Wprowadzenie raz w tygodniu potrawy roślinnej, w której porcję białka stanowią nasiona roślin strączkowych, może przyczynić się znacznych korzyści zdrowotnych, ale też środowiskowych. Biorąc pod uwagę dane na temat emisji gazów cieplarnianych, zużycia wody i wykorzystania gruntów na podstawie wstępnie przeprowadzonych przez nas kalkulacji, jeden dzień z roślinnym obiadem w szkołach może zaoszczędzić rocznie na jednego ucznia 106 tysięcy litrów wody, 860 m² gruntów rolnych i 300 kg emisji dwutlenku węgla. Dla szkoły, w której z wyżywienie korzysta 500 uczniów, oznacza to roczne oszczędności równoważne z napełnieniem 21 basenów olimpijskich wodą, powierzchnią 12 boisk piłkarskich i emisjami z przejechania samochodem 750 000 km. Efekty tego zapisu mogą być znacząco zmniejszone, jeśli nie zostaną odpowiednio doprecyzowane w Rozporządzeniu.

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej podkreśla korzyści ze zwiększania konsumpcji roślin strączkowych w żywieniu dzieci: „Nasiona roślin strączkowych oprócz tego, że są dobrym źródłem białka, witamin z grupy B i składników mineralnych są także źródłem błonnika pokarmowego. Potrawy z nasion roślin strączkowych mogą częściowo zastąpić potrawy mięsne. Warto włączać posiłki z nasionami roślin strączkowych do diety dzieci. Już niemowlęta mogą spożywać potrawy ze strączkami. Dzieciom w wieku przedszkolnym i szkolnym zaleca się, aby minimum 1 – 2 razy w tygodniu jadły takie potrawy”. Zapewnienie jednej porcji białka opartej na nasionach roślin strączkowych powinno być minimalnym obowiązkiem, jeśli placówki edukacyjne mają zapewnić odpowiednie, zdrowe żywienie dzieciom. Jednocześnie należy podkreślić, że Ministerstwo Zdrowia powinno dążyć do zwiększania proporcji dań opartych na nasionach roślin strączkowych, co wypełniałoby założenia diety planetarnej. Biorąc pod uwagę cel Rozporządzenia i aktualne wytyczne żywieniowe uczniowie powinni mieć zapewniony posiłek roślinny, w którym porcję białka stanowią nasiona roślin strączkowych minimum 2 razy w tygodniu. Według założeń diety planetarnej opracowanej przez autorów raportu EAT-Lancet białko pochodzenia roślinnego powinno być głównym źródłem białka. Zapewnienie jednego dnia opartego na nasionach roślin strączkowych powinno być elementem dalszych działań na rzecz zwiększania jego obecności w żywieniu publicznym w szkołach. W związku z tym odpowiednie doprecyzowanie kształtu porcji nasion roślin strączkowych jest niezbędne, by Rozporządzenie realnie przyczyniło się do wdrożenia założeń diety planetarnej do polskich szkół.

Zwiększanie spożycia roślinnych źródeł białka jest od dawna podkreślane w dyskusji o żywieniu dzieci. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej podkreśla, że zbyt niskie spożycie roślin strączkowych jest jednym z głównych błędów żywienia w przedszkolach: „Nasiona roślin strączkowych są źródłem białka, witamin z grupy B, składników mineralnych oraz błonnika. Potrawy z nasion roślin strączkowych powinny stanowić alternatywę dla potraw mięsnych przynajmniej 1-2 razy w tygodniu. Częstym błędem w żywieniu przedszkolnym jest zbyt rzadkie ich serwowanie, wynikające często z przekonania, że potrawy te są ciężkostrawne”. Najnowszy raport Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania – 2025” również porusza problem zbyt małej konsumpcji roślin strączkowych w Polsce. Szczególnie martwiące są dane o bardzo niskim spożyciu roślin strączkowych wśród dzieci. 70-80% z nich je strączki rzadziej niż raz w tygodniu lub wcale. To niepokojące w kontekście kształtowania nawyków żywieniowych młodego pokolenia. Raport dostrzega również, że wraz z wiekiem nie obserwuje się wyraźnych zmian w spożyciu tej grupy produktów, co może świadczyć o utrwalonym braku obecności roślin strączkowych w codziennej diecie dzieci. Doprecyzowanie kształtu porcji nasion roślin strączkowych ma szansę odwrócić ten niepokojący trend w nawykach żywieniowych dzieci.

Uwzględnienie takich produktów jak tofu oraz tempeh w § 2. ust. 1 pkt 1

Dla zapewnienia większej różnorodności roślinnych źródeł białka i łatwości w przygotowaniu potraw roślinnych sugerujemy uwzględnienie w Rozporządzeniu takich produktów jak tofu czy tempeh. Są to produkty niskoprzetworzone przygotowane na bazie nasion roślin strączkowych, które charakteryzują się wysokimi wartościami odżywczymi, a jednocześnie są łatwe w przygotowaniu i mogą stanowić ekonomiczny element szkolnego posiłku. Jesteśmy przekonani, że dodanie tych produktów przyczyni się do zwiększenia różnorodności na talerzach uczniów.

Rekomendujemy następujące brzmienie § 2. ust. 1 pkt 1: posiłki (śniadanie, obiad, kolacja) komponować z wykorzystaniem produktów z następujących grup środków spożywczych: produkty zbożowe lub ziemniaki, warzywa lub owoce, mleko lub produkty mleczne lub napoje roślinne lub roślinne substytuty nabiału i innych produktów mlecznych, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 7, mięso, ryby, jaja, orzechy, nasiona roślin strączkowych (w tym takie produkty jak tofu, tempeh) i inne nasiona oraz tłuszcze.

Zmiana zapisu § 2. ust 3 pkt 6 „co najmniej dwie porcje mleka lub produktów mlecznych, przy czym jedna z porcji może być zastąpiona porcją napojów roślinnych lub produktów roślinnych naśladujących produkty mleczne, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 7” na „co najmniej dwie porcje mleka lub produktów mlecznych lub napojów roślinnych lub roślinnych substytutów nabiału, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 7”

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej już w 2019 roku podkreślało rolę zastąpienia mleka napojami roślinnymi w przypadku osób z nietolerancją laktozy. Warto zaznaczyć, że w Polsce problem wtórnej nietolerancji laktozy stwierdza się u około 20-40% populacji osób dorosłych. Rozwiązaniem dla osób, które nie piją mleka krowiego, jest zastąpienie go fortyfikowanymi napojami roślinnymi. Zgodnie z analizą Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej: „ze względu na swoje unikalne właściwości odżywcze, wykluczenie mleka i jego przetworów może powodować niedobory pokarmowe, jeśli całościowa dieta jest nieprawidłowo zbilansowana”. Ministerstwo Zdrowia powinno ze szczególną uwagą podejść do zapewnienia zbilansowanego żywienia tej grupie uczniów. Jednocześnie autorzy podkreślają, że: „napój sojowy fortyfikowany może dostarczać praktycznie tyle samo wapnia i białka co szklanka mleka krowiego”. Wspomniała o tym również prof. Joanna Myszkowska-Ryciak podczas posiedzenia Zespołu Parlamentarnego ds. Jakości Żywienia Dzieci w Placówkach Opiekuńczych i Oświatowych poświęconemu omawianemu Rozporządzeniu.

Żywienie w placówkach edukacyjnych powinno być wzorem zdrowej i zbilansowanej diety. Umożliwienie zastąpienia tylko jednej porcji mleka napojem roślinnym uniemożliwia dzieciom, które mleka nie piją, dostęp do niezbędnych wartości odżywczych, w tym wapnia i witaminy B12. Uczniowie powinni mieć wybór i możliwość pełnego zaspokojenia swoich potrzeb żywieniowych bez względu na preferencje czy nietolerancje pokarmowe. Obecne zapisy nie są gwarancją odpowiedniej realizacji tego założenia u wszystkich dzieci.

Warto również podkreślić wartości odżywcze napojów roślinnych, które włączone do diety uczniów będą sprzyjać jej różnorodności. Jak podkreśla Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej:

Napój sojowy jest produktem wyróżniającym się pod względem białka, a fortyfikowane napoje sojowe są najlepszym odpowiednikiem mleka krowiego. Dodatkowo soja jest bogatym źródłem witamin z grupy B i składników mineralnych (głównie potasu, wapnia, magnezu, fosforu i żelaza). Napoje sojowe zmniejszają także ryzyko choroby niedokrwiennej serca i miażdżycy.
Napój owsiany z kolei będzie dostarczał największą ilość cennych beta-glukanów. Beta-glukany mają udowodnione działanie obniżające stężenie cukru we krwi oraz wspomagające perystaltykę jelit.
Napój migdałowy jest dobrym źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA), witaminy E, magnezu, wapnia i potasu. Migdały są zalecane w chorobach serca i miażdżycy ze względu na wysoką zawartość flawonoidów, które uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne.
Napój ryżowy to dobre źródło witamin z grupy B (zwłaszcza witaminy B1, B3 oraz B6) i włókna pokarmowego.

Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej zwraca również uwagę na dobre praktyki, które należy wziąć pod uwagę w diecie bezmlecznej dzieci. Te praktyki powinny być odzwierciedlone w Rozporządzeniu. Jak zauważają eksperci: „zapotrzebowanie na wapń dziecka w wieku 1-3 lat wynosi 700 mg/dobę, w wieku 4-9 lat – 1000 mg/dobę, a u starszych dzieci i młodzieży (10-18 lat) – 1300 mg/dobę. By pokryć dobowe zapotrzebowanie na ten składnik, dziecko bez alergii na białka mleka krowiego w wieku 4-18 lat powinno spożywać ok. 3-4 szklanek mleka dziennie (które można zastąpić jogurtem naturalnym, kefirem lub maślanką). U dzieci stosujących dietę bezmleczną zachodzi konieczność wprowadzenia właściwych zamienników mleka i produktów mlecznych w odpowiedniej ilości. Warto zwrócić uwagę na produkty wzbogacane w wapń, które cechują się jego stosunkowo wysoką zawartością. Są to np. napoje roślinne (1 szklanka to około 240 mg wapnia) i płatki zbożowe (mogą zawierać ok. 140 mg wapnia/100 g)”. Warto zwrócić uwagę, że przygotowane przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej przykładowe zestawy produktów realizujących zapotrzebowanie na wapń w grupach wiekowych 1-3 lata, 4-9 lat i 10-18 lat zakładają 2 porcje napoju roślinnego (w najstarszej grupie wiekowej nawet 3) wraz z dodatkowymi roślinnymi substytutami nabiału.

Zmniejszenie dostępu do porcji wapnia dla dzieci, które nie korzystają z mleka czy produktów mlecznych ogranicza dostęp licznej grupy uczniów do zdrowej diety. Powyższe materiały udowadniają, że nie ma podstaw do takiego ograniczenia, a jego wprowadzenie będzie miało negatywne skutki zdrowotne dla wielu uczniów. Apelujemy o wyrównanie dostępu do odpowiedniego źródła wapnia wszystkim dzieciom, bez względu na preferencje czy nietolerancje pokarmowe.

Zmiana brzmienia § 1 ust. 1 pkt 7 z „napoje roślinne i produkty roślinne naśladujące produkty mleczne wzbogacone co najmniej w wapń i witaminę B12, między innymi na bazie zbóż, soi, ryżu, orzechów, migdałów lub nasion roślin strączkowych” na „napoje roślinne i roślinne substytuty nabiału i innych produktów mlecznych wzbogacone co najmniej w wapń i witaminę B12, między innymi na bazie zbóż, soi, ryżu, orzechów, migdałów lub nasion roślin strączkowych”

Chcielibyśmy zwrócić uwagę, że przyjęta przez Ministerstwo nomenklatura „naśladujące produkty mleczne” nie jest zgodna ani z nazewnictwem prawnym, ani z przyjętym zwyczajowo. Dla zachowania spójności prawnej i uniknięcia błędnej interpretacji tego zapisu sugerujemy dopasowanie jego brzmienia do obecnie obowiązującej nomenklatury w klasyfikacji PKD:

PKD 10.89.C Produkcja roślinnych substytutów dla jaj, nabiału i innych produktów mlecznych, z wyłączeniem napojów

W myśl tak przyjętej nomenklatury zapis powinien brzmieć „napoje roślinne i roślinne substytuty nabiału i innych produktów mlecznych wzbogacone co najmniej w wapń i witaminę B12, między innymi na bazie zbóż, soi, ryżu, orzechów, migdałów lub nasion roślin strączkowych”.

Umożliwienie placówkom edukacyjnym dostosowania posiłków do indywidualnych potrzeb uczniów, np. na dietach roślinnych czy z nietolerancjami pokarmowymi

Ogromnie niepokoi nas wykluczenie dużej grupy uczniów z dostępu do pełnowartościowego i zdrowego posiłku w szkole. Dziwi nas brak zaadresowania potrzeb uczniów na dietach roślinnych czy z nietolerancjami pokarmowymi. Brak odpowiednich zapisów i umożliwienie zdrowego, odpowiednio dopasowanego sposobu odżywiania tej grupie uczniów przeczy celom Rozporządzenia. Jednocześnie dostęp ten jest wręcz uniemożliwiony w aktualnej propozycji Rozporządzenia poprzez dodanie zapisu o obowiązkowej porcji mięsa dwa razy w tygodniu bez zagwarantowania możliwości zapewnienia alternatywy roślinnego źródła białka dla uczniów, którzy nie spożywają mięsa czy poprzez brak możliwości zapewnienia dwóch porcji napojów roślinnych dzieciom z nietolerancjami pokarmowymi, niepijącymi mleka krowiego.

Warto wziąć pod uwagę, że prawidłowo zbilansowana dieta roślinna jest bezpieczna na każdym etapie życia. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej opublikowało zalecenia dietetyczne dla osób odżywiających się roślinnie, które powinny być wdrażane przez placówki edukacyjne. Ograniczenie dostępu do pełnowartościowych posiłków dzieciom żywiącym się w sposób roślinny przeczy zasadom równego traktowania i braku dyskryminacji w szkole. Zaznaczyć należy, że nie istnieją żadne podstawy zdrowotne, które mogłyby uzasadniać pominięcie potrzeb tej grupy uczniów i uczennic.

Nietolerancje pokarmowe czy wybór sposobu żywienia nie powinien być podstawą do ograniczenia dostępu do pełnowartościowego posiłku w polskich szkołach. Obecny kształt Rozporządzenia wprowadza nadmierną ingerencję państwa w wolność wyboru żywienia i narusza prawa rodziców, zagwarantowane w art. 48 Konstytucji RP, do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Rzecznik Praw Obywatelskich również zabrał głos w tej sprawie, podkreślając konieczność podjęcia interwencji dla zdrowia uczniów, a także dla zapewnienia prawa do pełnowartościowych posiłków osobom na diecie roślinnej.

Mamy nadzieję, że Ministerstwo Zdrowia odniesie się do poruszonej tematyki i zaadresuje ją w ostatecznym kształcie Rozporządzenia. Jesteśmy przekonani, że sytuacja, w której Ministerstwo Zdrowia pomija potrzeby zdrowotne tak dużej grupy uczniów, które korzystają z roślinnego sposobu odżywiania lub mają nietolerancje pokarmowe, nie powinna mieć miejsca.

Uwzględnienie w Rozporządzeniu zapisów, które będą realizować podkreślaną w uzasadnieniu potrzebę ograniczenia konsumpcji mięsa

W uzasadnieniu dla projektu Rozporządzenia wielokrotnie czytamy o potrzebie ograniczenia spożycia mięsa:

„Aktualne zalecenia zdrowego żywienia dla populacji ogólnej w postaci »Talerza Zdrowego Żywienia« oraz materiał »W 3 krokach do zdrowia« są zbieżne z zaleceniami diety planetarnej. Wskazują na potrzebę ograniczenia konsumpcji mięsa m.in. przez wprowadzenie jednego bezmięsnego dnia w tygodniu, zamianę przetworów mięsnych i mięsa czerwonego na nasiona roślin strączkowych, drób, ryby i jaja oraz podkreślają zasadność zastępowania mięsa produktami białkowymi pochodzenia roślinnego tj. nasionami roślin strączkowych, orzechami i innymi nasionami”.
„Zasady diety planetarnej stosunkowo łatwo wkomponowują się w działania związane z edukacją żywieniową i kształtowaniem prawidłowych nawyków żywieniowych. Praktyczne zmiany w stosowaniu diety planetarnej obejmują m.in.: [...] 5) ograniczenie spożycia mięsa czerwonego i przetworów mięsnych [...]”
„Dieta planetarna inaczej nazywana dietą dla planety, charakteryzuje się m.in.: zwiększeniem liczby posiłków z wykorzystaniem sezonowych i regionalnych warzyw i owoców, produktów zbożowych pełnoziarnistych, potraw z nasion roślin strączkowych z jednoczesnym ograniczeniem mięsa i przetworów mięsnych”.

Z analizy 253 jadłospisów w mazowieckich szkołach wynika, że 80% szkolnych posiłków to dania mięsne, zaś połowa z nich to mięso czerwone i przetworzone. Prawie 20% szkół podawało posiłki mięsne codziennie. Te dane wskazują na zasadność przedstawionych w uzasadnieniu intencji ograniczania spożycia mięsa, jednak w projekcie Rozporządzenia nie znajdują się zapisy, które miałyby adresować ten problem. W naszej ocenie w obecnym kształcie Rozporządzenia brakuje wytycznych i zaleceń wskazujących na odpowiednią wielkość porcji mięsa, która w praktyce wpływałaby na jego ograniczenie i dopasowanie do zaleceń żywieniowych. Obecne wytyczne (dla osób dorosłych) zalecają ograniczenie mięsa czerwonego i przetworów mięsnych do 500 g tygodniowo. Spożycie nieprzetworzonego mięsa czerwonego w Polsce w 2020 r. wyniosło 311 g/osobę/tydzień, natomiast spożycie przetworzonego mięsa, wyniosło 451 g/osobę/tydzień, co razem stanowiło 762 g/osobę/tydzień. Spożycie mięsa czerwonego i przetworzonego w Polsce nadal przekracza krajowe zalecenia – 500 g/osobę/tydzień. W ramach diety planetarnej (dla osoby dorosłej) mięso czerwone powinno stanowić maksymalną porcję 98 g/tygodniowo, drób maksymalnie 203 g/tygodniowo (przeciętny Polak zjada ok. 600 g tygodniowo), a ryby 196 g/tygodniowo. Odpowiednie wytyczne i wskazówki co do wielkości dopasowane do wieku dzieci miałyby w praktyce szansę realnego wpływu na ograniczenie spożycia mięsa i jego przetworów do zalecanych wielkości. Obecnie proponowane zapisy nie są pod tym względem wystarczające.

Dane na temat obecnego kształtu żywienia w szkołach podważają również zasadność wprowadzenia dwóch dni z obowiązkową porcją mięsa. Polskie szkoły mierzą się z problemem zbyt dużego spożycia mięsa wśród dzieci, przy jednoczesnym zbyt małym spożyciu roślinnych źródeł białka jak nasiona roślin strączkowych. Biorąc pod uwagę aktualne zalecenia żywieniowe i zalecenia diety planetarnej, to właśnie roślinne źródła białka powinny być głównym jego źródłem w diecie. Proporcja, w której cztery dni w tygodniu mogą być oparte na białku odzwierzęcym, a jeden dzień na białku roślinnym nie spełnia w wystarczającym stopniu zaleceń zwiększania spożycia roślinnych źródeł białka czy wysokiego poziomu edukacji żywieniowej odpowiadającej obecnym zaleceniom.

Postulujemy zrezygnowanie w finalnej treści Rozporządzenia z obowiązku zawartego w § 2 ust. 3 pkt 6h, by „co najmniej dwa razy w tygodniu w ramach obiadu była podawana porcja mięsa”. Dodatkowo sugerujemy wprowadzenie odpowiednich wytycznych dotyczących gramatury porcji mięsa zgodnych z zaleceniami żywieniowymi, zaleceniami diety planetarnej i odpowiednio dopasowanych do wieku uczniów.

Określenie minimalnej dziennej porcji warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych

Według uzasadnienia zwiększenie spożycia warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych jest jednym z kluczowych założeń Rozporządzenia. Powyższe założenie jest jak najbardziej słuszne, a jego realizacja będzie miała ogromny wpływ na zdrowie uczniów i ich przyszłe nawyki żywieniowe. Niestety cel ten nie znalazł odzwierciedlenia w zapisach Rozporządzenia i w praktyce może nie wpłynąć na zwiększenie spożycia tych produktów. Co więcej, egzekwowanie realizacji tego celu będzie niemożliwe ze względu na nieprecyzyjne i niedokładne zapisy Rozporządzenia.

Sugerujemy określenie minimalnej gramatury dopasowanej do wieku dzieci dla warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych. Zgodnie z zaleceniami, w diecie Polaków powinny dominować warzywa i owoce, które powinny stanowić połowę tego co jemy. Badania wykazują, że duże spożycie warzyw i owoców znacząco zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe i choroby sercowo-naczyniowe (nadciśnienie tętnicze, udary mózgu, zawały serca), a także wiele innych przewlekłych chorób m.in. cukrzycę i otyłość. Minimum to 400 g warzyw i owoców dziennie (dla osoby dorosłej), ale im więcej, tym lepiej, z zachowaniem proporcji więcej warzyw niż owoców. Jedną czwartą talerza powinny stanowić produkty zbożowe, do których zaliczymy kasze, ryż, chleb. Zaleca się spożywanie produktów pełnoziarnistych. Kolejna jedna czwarta talerza zdrowia to zdrowe tłuszcze i białko. Rekomendujemy, by te wytyczne znalazły odzwierciedlenie w Rozporządzeniu poprzez wprowadzenie minimalnej porcji warzyw stanowiącej minimum 50% posiłku obiadowego i uwzględnienie minimalnej ilości produktów pełnoziarnistych w tygodniu.

Zapewnienie odpowiedniego przygotowania placówek edukacyjnych do wprowadzenia nowych zaleceń żywieniowych

Chcielibyśmy zaznaczyć, że kluczowe dla sukcesu będzie odpowiednie przygotowanie edukacyjne szkół, personelu oraz rodziców, co pozwoli na efektywne przekazywanie wiedzy i kształtowanie trwałych, zdrowych nawyków żywieniowych. Z naszej perspektywy jest to szczególnie ważne we wdrażaniu roślinnych źródeł białka, nasion roślin strączkowych, do żywienia publicznego. Obecnie większość placówek edukacyjnych nie przygotowuje tego typu dań, co ma negatywny wpływ na ich wartości odżywcze i zdrowie uczniów. Ogromną rolę w zwiększaniu spożycia strączków ma ich forma podania oraz smak i mamy nadzieję, że placówki edukacyjne będą miały dostęp do odpowiednich materiałów i szkoleń, które umożliwią im zachęcenie dzieci do większego spożycia nasion roślin strączkowych, a także warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych.

Jako kampania społeczna RoślinnieJemy wyrażamy swoje poparcie dla kierunku zmian, które mają na celu wdrożenie zasad diety planetarnej i zwiększenie spożycia nasion roślin strączkowych. Jesteśmy przekonani, że ostateczny kształt Rozporządzenia będzie miał znaczący wpływ na budowanie bardziej świadomego i zdrowego społeczeństwa. Jednocześnie, z nadzieją patrzymy na możliwość dalszego dopracowania i doprecyzowania przepisów, tak aby były one jasne, spójne i łatwe do wdrożenia w praktyce szkolnej. Jedynie takie przepisy zagwarantują dostęp do zdrowego posiłku dla każdego ucznia i przyczynią się do realizacji aktualnych zaleceń żywieniowych. Wierzymy, że zaproponowane przez nas zmiany pomogą doprecyzować zaproponowane zapisy i skutecznie realizować jego cele przedstawione w uzasadnieniu.

Wierzymy, że wspólny wysiłek i otwartość na dialog pozwolą nam zbudować system żywienia w szkołach, który będzie wzorem dla przyszłych pokoleń.

1. IPCC (2019), "Climate Change and Land"
2. Gerbens-Leenes et al. (2013), "The water footprint of poultry, pork and beef", Water Resources and Industry
3. Our World in Data (2021), "Environmental impacts of food production"
4. Dieta planetarna w żywieniu dzieci, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/dieta-planetarna-w-zywieniu-dzieci/, data dostępu: 07.07.2025
5. https://www.wwf.pl/spojrzmy-na-co-jemy, data dostępu: 07.07.2025
6. Żywienie w przedszkolu – najczęstsze błędy, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/dzieci-przedszkolne-i-szkolne/zywienie-w-przedszkolu-najczestsze-bledy/, data dostępu: 07.07.2025
7. Raport „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania – 2025”, https://www.pzh.gov.pl/raport-sytuacja-zdrowotna-ludnosci-polski-i-jej-uwarunkowania-2025/, data dostępu: 07.07.2025
8. Czy warto pić napoje roślinne?, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/czy-warto-pic-napoje-roslinne/, data dostępu: 08.07.2025
9. https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/agent.xsp?symbol=POSIEDZENIAZESP&Zesp=1124, data dostępu: 09.07.2025
10. Czy warto pić napoje roślinne?, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/czy-warto-pic-napoje-roslinne/, data dostępu: 08.07.2025
11. Dieta bezmleczna u dzieci – białko, wapń i witamina D, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/dieta-bezmleczna-u-dzieci-bialko-wapn-i-witamina-d/, data dostępu: 08.07.2025
12. Dieta bezmleczna u dzieci – białko, wapń i witamina D, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/dieta-bezmleczna-u-dzieci-bialko-wapn-i-witamina-d/, data dostępu: 08.07.2025
13. Dieta roślinna - zalecenia żywieniowe, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/dieta-roslinna-zalecenia-zywieniowe/, data dostępu: 08.07.2025
14. https://futurefood4climate.eu/wp-content/uploads/2024/04/Do_MZ_zbiorowe_zywienie_wymogi_3_04_2024.pdf, data dostępu: 08.07.2025
15. Bezpieczna żywność, https://futurefood4climate.eu/7107-2/, data dostępu: 08.07.2025
16. Zalecenia zdrowego żywienia, https://www.gov.pl/web/psse-wabrzezno/zalecenia-zdrowego-odzywiania, data dostępu 08.07.2025
17. Mięso czerwone i przetworzone – za i przeciw, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/mieso-czerwone-i-przetworzone-za-i-przeciw/, data dostępu: 08.07.2025
18. Nowe normy żywienia dla populacji Polski, https://www.gov.pl/web/psse-kamien-pomorski/nowe-normy-zywienia-dla-populacji-polski, data dostępu: 08/07/2025

Alicja Bućko

W RoślinnieJemy kształtuję roślinną przyszłość na poziomie instytucjonalnym i politycznym. Wierzę, że zmiana systemowa to kolejny, niezbędny krok w kierunku transformacji systemu żywnościowego. Uwielbiam kulinarne podróże i sport w wielu odsłonach.

Udostępnij artykuł

Opinia RoślinnieJemy w ramach konsultacji publicznych

Może cię zainteresować